Zwolse Courant: Sinistere spanning bij Graficus

Toneel. Heerde, Dorpshuis: Toneelgroep Graficus uit Apeldoorn met De Dood van een Handelsreiziger van Arthur Miller, vrijdag 13 februari.

Een adembenemende, bijna sinistere spanning was in de zaal voelbaar tijdens de uitvoering van De Dood van een Handelsreiziger, een van de beroemd geworden sociaal bewogen toneelstukken van Arthur Miller, waarin de angst van het individu voor de moderne massale samenleving het centrale thema is. Dit stuk wordt doorgaans gespeeld door beroepsgezelschappen en steekt ver uit boven de mogelijkheden van de doorsnee amateurgezelschappen. Graficus durfde het aan om het op de rol te zetten en, zoals vrijdagavond bleek, terecht. Graficus vertilde zich op geen enkele wijze aan dit fantastische drama over een op leeftijd gekomen handelsreiziger die meedogenloos wordt afgedankt en zich staande probeert te houden in een droomwereld, waarin zijn beide zoons een hoofdrol vervullen die ze echter op geen enkele wijze waar maken.

Vervreemding

Graficus groeit in deze moderne klassieker onder de vormende hand van regisseur Jan Hendriks uit boven eigen kunnen. Op grootse wijze zet Gerard de Jong het karakter van Willy Loman voor het voetlicht. De zaal huivert mee met de geesteszieke belevingen van deze afgedankte rot in het vak. Zijn vrouw Linda Loman wordt gespeeld door Liesbeth Laurensse. Zij probeert de gevolgen van de vervreemding van haar man tevergeefs in goede banen te leiden en haar zonen in de goede rixhting te sturen.
Liesbeth kan zich als geen ander inleven in de zieleroerselen van degene die ze speelt en vereenzelvigt zich dan ook met haar rol. Dat sraalt ze uit, waardoor de beleving zeer diep wordt gevoeld ook door het publiek. Opvallend sterk zijn ook de rollen van Biff en Happy Loman die door Richard en Robin Havenaar worden gespeeld.
Ze zijn de dertig gepasseerd, verliezers, zonder baan en vast inkomen. In de droomwereld van Willy zullen ze het hoogste bereiken wat er te bereiken valt. Wanneer deze droom in duigen valt, lijkt maar een oplossing mogelijk, het bedrag dat de levensverzekering zal uitkeren na zijn dood zal zijn gezin een zorgeloos bestaan bieden.

Hoogtepunt

De talrijke bijrollen (maar liefst acht) worden met veel zorg uitgevoerd en ondersteunen geraffineerd de voortgang van het stuk dat onafwendbaar het tragisch hoogtepunt nadert en het publiek huivert ademloos mee. Van acht tot bijna elf uur wordt de aandacht zo opgeslokt door het spel van de elkaar afwisselende scènes, dat het zoms huiveringwekkend stil is in de zaal. Een onheilspellende spanning is dan voelbaar, opgeroepen door de acterende poppetjes op het toneel. Deze spanning blijft ook bestaan door de welhaast professionele decorwisselingen in schemerdonker uitgevoerd, terwijl het beeld als het ware even stil blijft staan, of de volgende scène al wordt opgeroepen.
Een sfeervolle verlichting in een eenvoudig, functioneel decor ondersteunt de opgeroepen spanning.

Waardering

Dat Graficus bepaalde toneelwerken goed kan brengen, was bij het Heerder publiek al bekend, maar Graficus en Jan Hendriks groeien geleidelijk naar ongekende hoogten in de amateurwereld van het toneel. Deze uitvoering van De Dood van een Handelsreiziger zal bijdragen tot een nog grotere waardering van de prestaties van de Apeldoornse formatie.

LO VAN DER WULP

Apeldoornse Courant: Graficus vertilt zich niet aan toneelklassieker

Toneelvoorstelling: ‘De dood van een handelsreiziger’ van Arthur Miller door Toneelgroep Graficus. Regie: Jan Hendriks. Gezien: 6/2 Huis voor Schoone Kunsten (Gigant)

Apeldoorn – De Amerikaanse schrijver Arthur Miller is beroemd geworden door zijn sociaal bewogen toneelstukken, die nog steeds over de hele wereld worden gespeeld. Zijn beroemdste stuk ‘De dood van een handelsreiziger’, bekroond met een Pullitzerprijs, is de tragedie van een man, Willy Loman, die werkelijk gelooft dat hij de enige is die niet voldoet aan de eisen die de goeroes van de vrije concurrentie aan de moderne mens stellen. Van alle kanten, via kant-en-klaar verpakte meningen, hoort hij maar één commando: heb succes!

Regisseur Jan Hendriks neemt artistiek nogal wat risico om dit toch zeker niet eenvoudige stuk met al z’n flashbacks en wisselingen van plaats en handelingen door een amateurgroep, al is het dan Graficus, te laten spelen. Ook vraagt de tweeënhalf uur durende voorstelling nogal wat conditie en concentratie-vermogen van de acteurs. Hendriks regie ‘Beschuit met muisjes’ van Heijermans heb ik niet gezien, maar z’n laatste regie ‘Pygmalion’ van Shaw wel, en dat maakte me extra nieuwsgierig naar z’n nieuwste productie. Toneelgroep Graficus heeft mij vrijdagavond niet teleurgesteld. Integendeel. De groep speelde een bijzonder goede première. Aan tekstbehandeling was blijkbaar veel aandacht besteed, die in de voorstelling dan ook was terug te vinden. Er werd zeer naturel gespeeld en elke vorm van melodrama was afwezig. De voorstelling werd ook realistsich gespeeld, waarbij ook fysiek contact – dat bij amateurtoneel vaak knullig aan bod komt – als vanzelfsprekend in het spel aanwezig was.

Namen zou je in deze productie eigenlijk niet moeten noemen, daar was het totale spel en inzet te goed voor en doe je de anderen wellicht te kort. Toch ontkom ik daar niet aanomdat ik te zeer heb genoten van het spel van Liesbeth Laurensse als Linda Loman en van de ‘ster’ van de avond: Gerard de Jong als de handelsreiziger op z’n retour. Nu ik toch aan het namen noemen ben moet ik de broertjes Loman, gespeeld door de ook in het echte leven gebroeders Richard en Robin Havenaar, zeker niet vergeten. Een groot compliment verdienen ook de mensen van de techniek en het licht, want van hen hing heel veel af. Tot slot een advies aan de groep: wees zuinig op de regisseur. Hij kan jullie tot grote hoogte brengen.

HANS PETERS

de Gelderlander: Handelsreiziger van Graficus indrukwekkend

Gezien: De dood van een handelsreiziger van Arthur Miller. Door: Toneelgroep Graficus uit Apeldoorn. Spelers: Gerard de Jong, Liesbeth Laurensse, Richard Havenaar, Robin Havenaar, André van Es, Johan Kampman, Ed Euser, Puck Westerveld, Charles van Mierlo, Herman Hafkamp, Marianne Kuiper, Lizzie van der Elburg. Regie: Jan Hendriks. Waar: Zondagmiddag in het Parktheater in Arnhem.

Je houdt je hart vast: amateurs die De dood van een handelsreiziger spelen? Wie kan Willy Loman aan? Wie zijn twee zonen? Wordt het niet verschrikkelijk langdradig, vooral als je van tevoren ook nog te horen krijgt dat de voorstelling – inclusief pauze – drie uur zal duren? Ik had meer vertrouwen moeten hebben. In Graficus. In Jan Hendriks en zijn ongekunstelde regie. En vooral in de jury die de stukken selecteert die iedere derde zondagmiddag van de maand in het Parktheater te zien zijn. Want die jury pikt telkens weer neusjes van de zalm uit de gigantische vijver van het amateuraanbod. Professioneel toneel haalt het er vaak niet bij.

Rasacteurs

Zo ook met het stuk van Miller (uit 1949). Je kunt je hart al gauw loslaten en drie uur lang op het puntje van je stoel gaan zitten: Gerard de Jong ìs Willy Loman. De broers Richard en Robin Havenaar mogen dan mee hebben dat ze al broers zijn, maar ze zetten Biff en Happy ook neer als rasacteurs. En dan de moeder van het gezin, Linda Loman, gespeeld door Liesbeth Laurensse. Prachtig!
Je moet maar boffen als regisseur om met een groep te kunnen werken die zulke kwaliteiten in voorraad heeft. Jan Hendriks oude droom om ooit dit stuk te zetten kwam uit: hij had het gezin Loman al bij elkaar. Daarmee was Graficus nog niet uitgeput: als één van de zeer weinige amateurverenigingen in Nederland zelfs een mannenoverschot.
Veel vrouwen zitten er niet in De dood van een handelsreiziger. De moeder dus en verder een paar kleine rolletjes voor een paar dames van plezier. Verder is het een echt mannenstuk. Over handelsreiziger Willy Loman die droomt dat hij Iemand is. In zijn werk en binnen zijn gezin. Dat hij op alle fronten mislukt, wordt overschreeuwd. Dat zijn zoons niet de droomjongens met droomcarrières zijn die hij van ze maakt, wordt evenmin gezien.

De scènes wisselen elkaar af in hedendaagse werkelijkheid en ideaalbeelden uit het verleden. Willy Loman gaat eraan kapot. Zijn vrouw steunt hem door dik en dun, maar ziet intussen donders goed hoe het werkelijk in elkaar staat. De ene zoon probeert het roze bedrog door te prikken, de andere is Willy Loman de tweede.
Met lichtchangementen worden de locaties aangeduid in het verder simpele decor. Heel beheerst en intens ontwikkelt zich het verloop en de onvermijdelijke ondergang (zelfmoord) van Willy Loman. Werkelijk indrukwekkend.

SUZANNE HOENDERDAAL